نخستين بازي المپيك در
حدود 776 سال قبل از ميلاد مسيح در يونان برگزار شد. دانسته‌هاي ما از رفتارهاي
ورزشكاران در آن دوره نشان از آن دارد كه آنان براي تأمين نيازهاي تغذيه‌اي و تلاش
در افزايش توان ورزشي خود، مواد غذايي خاصي نظير برخي انواع قارچ‌ها و يا دانه
كنجد مصرف مي‌كرده‌اند. اگرچه نخستين دوره المپيك
مدرن و معاصر در سال 1896 برگزار شد، اما تا سال1922 اغلب رفتارها بر اساس
باورهايي نه چندان علمي بود و بيشتر نشات گرفته از تجارب شخصي و ايده‌هاي افراطي
برخي افراد بود. بي‌شك هورمون‌ها از مهم‌ترين تركيباتي هستند كه در طول تاريخ مصرف
و يا تحريك ترشح آن در بدن، در كانون توجه ورزشكاران بوده است. بر اساس شواهد
موجود، گلادياتورهاي رومي در شب قبل از رزم تن به تن خود، بيضه گاو نر را مصرف مي‌كرده‌اند.
در بين هورمون‌ها
تستوسترون يا هورمون جنسي مردانه به عنوان يك هورمون موثر در افزايش توده عضلاني
سال‌ها است كه مورد توجه ورزشكاران مي‌باشد. با توجه به ممنوعيت مصرف هورمون‌ها به
طور مستقيم، در طول سال‌هاي اخير ورزشكاران و شركت‌هاي توليد كننده داروهاي ورزشي،
تلاش مي‌كنند تا به كمك ساير تركيبات، به ويژه تركيبات تغذيه‌اي و مكمل‌هاي
كارافزا، سطح هورمون‌ها را در بدن براي افزايش كارايي و يا برخورداري از اثرات
مثبت برخي از هورمون‌ها بر تركيب بدن، تحت تأثير قرار دهند.هورمون‌هاي آنابوليك مهم‌ترين
هورمون‌هايي هستند كه تغييرات آن در ورزشكاران مورد نظر مي‌باشد. در سال 1988
دونده سرعت آمريكايي «بن جانسون» مدال طلاي خود را به دليل مصرف استروئيدهاي
آنابوليك از دست داد و براي مدتي از حضور در ميادين ورزشي منع شد.
هورمون‌هاي آنابوليك
انسولين، هورمون رشد،
تستوسترون و عامل رشد شبه انسولين – 1 (IGF-1) را به عنوان هورمون‌هاي
آنابوليك مي‌شناسند. در مورد اثرات دريافت مواد غذايي و به ويژه كربوهيدرات و
پروتئين بر تحريك ترشح انسولين بسيار سخن گفته‌ايم و در واقع اين دو تركيب اصلي‌ترين
محركين ترشح انسولين در بدن محسوب مي‌شوند؛ لذا تلاش مي‌كنيم تا دانسته‌هاي خود را
در مورد سه هورمون ديگر و عوامل محرك آن‌ها افزايش دهيم.
عامل رشد شبه انسولين-1
IGF-1 به طور طبيعي توسط كبد و
به عنوان يك هورمون موثر بر رشد ترشح مي‌شود. افزايش حجم توده عضلاني (هيپرتروفي)
تحت سه فرآيند فيزيولوژيك در بدن انجام مي‌شود و قابل توجه آن كه IGF-1 محرك
مناسبي براي هر سه فرآيند فوق مي‌باشد. بر اين اساس به نظر مي‌رسد افزايش IGF-1 مي‌تواند
به افزايش حجم توده عضلاني منجر گردد. به همين دليل مطالعاتي متعدد به بررسي تأثير
عوامل تغذيه‌اي و مكمل‌ها بر اين هورمون پرداخته‌اند. اگرچه در آغاز دو مطالعه
نامناسب كه بر روي تعداد اندكي از ورزشكاران انجام شده بود، گزارش كردند كه پس از
دريافت كلستروم (آغوز) شير گاو، غلظت اين هورمون در بدن ورزشكاران افزايش نشان
داده است، اما در بهترين مطالعه‌اي كه به بررسي اثرات دريافت كلستروم بر IGF-1 انجام
شده است، هيچ تأثيري از اين مكمل بر هورمون فوق مشاهده نشد. بر اين اساس به نظر مي‌رسد
هنوز هيچ ماده غذايي و يا مكملي در دسترس نيست كه محرك ترشح هورمون IGF-1 باشد.
هورمون رشد
هورمون رشد از فعال‌ترين
هورمون‌هاي بدن بوده و در افزايش فعاليت‌هاي آنابوليك و تشكيل توده عضلاني موثر
است و بر اساس شواهد موجود مي‌تواند در كاهش توده چربي نيز تأثيرگذار باشد. مهم‌ترين تركيبي كه در
حال حاضر به عنوان محرك هورمون رشد ترويج مي‌شود، آمينواسيدي به نام آرژينين است.در حال حاضر دانسته‌هاي
ما در مورد تأثير اين آمينواسيد بر تحريك ترشح هورمون رشد هنوز مبهم است. البته در
چند مطالعه كه بر روي ورزشكاران انجام شده، افزايش هورمون رشد پس از مصرف مكمل
آرژينين (به ميزان روزانه چند گرم و تحت نظر پزشك) گزارش شده است.
به نظر مي‌رسد هنوز هيچ
ماده غذايي و يا مكملي در دسترس نيست كه محرك ترشح هورمون IGF-1 باشد
بر اساس يافته‌هاي برخي
ديگر از مطالعات نيز تركيب كردن آرژينين با برخي ديگر از تركيبات و آمينواسيدها مي‌تواند
موجب افزايش قدرت تحريك آرژينين بر هورمون رشد شود. البته هيچ يك از اين مطالعات
از نظر ساختار مطالعاتي مورد تاييد نبوده و نمي‌توانند گوياي تأثير مستقيم و قابل
توجه اين آمينواسيدها بر غلظت هورمون رشد باشند. علاوه بر آن، تعداد زيادي از
مطالعات نيز پس از تجويز و مصرف آرژينين، تأثيري از آن بر غلظت هورمون رشد گزارش
نكرده‌اند. به همين دليل و با توجه به همين مستندات است كه محققين طب ورزشي
معتقدند هنوز اطلاعات كافي و مستندي در مورد تأثير آمينواسيدها بر غلظت هورمون رشد
در ورزشكاران در دسترس نيست.
هورمون تستوسترون
تستوسترون نخستين بار در
سال 1935 به طور مصنوعي ساخته شد و از حدود سال 1940 بود كه مصرف آن در
ورزشكاران رواج يافت. طي دهه 50 و 60 ميلادي بود كه رواج مصرف آمفتامين‌ها و
تستوسترون و اثرات منفي فراوان آن‌ها، موجب نگراني جوامع ورزشي شده و نهادهاي
تصميم‌گيرنده را به واكنش واداشت. بر اين اساس بود كه كميته بين‌المللي المپيك در
آغاز دهه 60 مصرف آن را ممنوع اعلام كرده و آزمايشات دوپينگ از سال 1968 ميلادي در
المپيك انجام شد.
پروهورمون‌ها و تستوسترون
پروهورمون‌ها تركيباتي
مشتق شده از گياهان هستند كه به اين نام كلي شناخته مي‌شوند. اين تركيبات شامل دي‌هيدرواپي‌اندروسترون،
اندرواستنديون و تركيبات مشابهي هستند كه تصور بر آن است مي‌توانند توليد هورمون
تستوسترون را تحريك كنند. اگرچه برخي از اين تركيبات موجب افزايش غلظت هورمون
تستوسترون مي‌شوند، اما تاكنون تأثير مثبتي از اين تركيبات بر سنتز پروتئين و
افزايش توده بدون چربي بدن گزارش نشده است. امروزه عصاره‌هاي گياهي نظير گاما
اريزانول(Gama-Oryzanol)،
تريبولوس و Yohimbine به بازار عرضه مي‌شوند كه
گمان بر آن است اين تركيبات مي‌توانند محرك هورمون تستوسترون باشند. مطالعات در
مورد گاما اريزانول، هيچ تأثيري از اين تركيب بر عملكرد و غلظت تستوسترون، انسولين
و هورمون رشد گزارش نكرده است. در حال حاضر هنوز مطالعات در مورد پروهورمون‌ها در
حال اجرا بوده و هنوز براي تاييد اثربخشي آن‌ها نيازمند تحقيقات بيشتر هستيم.
تريبولوس
اين تركيب امروزه از
معروف‌ترين و رايج‌ترين تركيبات پروهورمون است. تريبولوس از يك گياه
گرفته شده و در طب سنتي هندوستان مصرف مي‌شده است. تصور بر آن است كه اين
تركيب مي‌تواند موجب افزايش سطح هورمون تستوسترون شود. بر همين اساس به تريبولوس
نام «تستوسترون گياهي» مي‌دهند. البته مطالعات موجود هيچ تأثيري از دريافت
تريبولوس بر غلظت هورمون تستوسترون در خون نشان نمي‌دهند.
انسولين موجب بازسازي
گليكوژن در عضلات مي‌شود و در متابوليسم تركيبات مهمي نظير آمينواسيدها و كراتين
نقش ضروري دارد، اما اين نكته كه دريافت مقادير زياده از حد آن مي‌تواند مرگبار
باشد، بر هيچ كس پوشيده نيست
بر همين اساس اثربخشي اين
تركيب در هاله‌اي از ابهام بوده و به نظر نمي‌رسد بر هورمون‌هاي بدن و به ويژه
تستوسترون موثر باشد، اما در مورد اين تركيب دو اصل نگران
كننده وجود دارد. نخست آنكه اگرچه اين تركيب توسط
نهادهاي نظارتي ممنوع نبوده و دوپينگ محسوب نمي‌شود، اما بررسي‌ها نشان مي‌دهند
برخي از محصولات آن به تركيبات ممنوعه آلوده مي‌باشند. از طرف ديگرشواهد نشان مي‌دهند
ميزاني از تريبولوس كه در بين ورزشكاران در حال مصرف است، بسيار بيشتر از ميزاني
است كه براي مصرف توسط شركت‌هاي توليدكننده و بر روي برچسب محصولات ذكر مي‌شوند.
به همين دليل تا كسب اطلاعات بيشتر، مصرف تريبولوس به عنوان يك محرك هورمون
تستوسترون قابل توصيه نمي‌باشد. از ديگر تركيباتي كه به عنوان افزايش دهنده‌هاي
هورمون تستوسترون از آن‌ها ياد مي‌شود مي‌توان به ZMA اشاره داشت. البته اين
مكمل هنوز تحت بررسي است و خيلي زود است تا بتوان در مورد آن تصميم‌گيري كرد.
ديگر تركيبات موثر بر
هورمون‌ها
تركيبات گياهي و اثر بر
استروژن
فيتونوترينت‌ها از
تركيبات شيميايي هستند كه در گياهان يافت شده و داراي برخي اثرات خاص بر سلامت
هستند. در بين اينتركيبات، ايزوفلاون‌هايي نظير جنيستئين كه در سويا و
فرآورده‌هاي آن و برخي ديگر از حبوبات يافت مي‌شوند، داراي اثراتي مشابه با هورمون
استروژن بوده و مي‌توانند از شدت علائم ناشي از كمبود اين هورمون جنسي زنانه پس از
يائسگي (نظير از دست دادن توده استخواني و علائمي نظير گُرگرفتگي) بكاهند.علاوه بر اين تصور بر اين
است كه ممكن است دريافت اين تركيبات با ميزان استروژن توليدي بدن تداخل نموده و
موجب كاهش احتمال خطر ابتلا به سرطان سينه شود. البته براي استفاده از مزاياي آن
بر ابتلاي به سرطان سينه بهتر است نخست با پزشك متخصص مشورت كنيد.
اسيدهاي چرب امگا-3
اين تركيبات مغذي به صورت
مكمل‌هاي بدون نياز به نسخه در داروخانه‌ها عرضه مي‌شوند و البته به سادگي مي‌توان
اين تركيبات را از طريق منابع غذايي آن‌ها شامل انواع ماهي به ويژه ماهي‌هاي آب‌هاي
سرد نظير سالمون، هرينگ و ساردين و نيز برخي تركيبات گياهي به ويژه روغن بذر كتان
و گردو تأمين كرد. اين اسيدهاي چرب داراي اثرات مفيدي بر كاهش دردناكي عضلات پس از ورزش
هستند. البته عليرغم اين مزايا، در بررسي‌هاي علمي هيچ تأثير مثبتي از دريافت مكمل
اسيدهاي چرب امگا-3 بر توان استقامتي افراد مشاهده نشده است.
نتيجه گيري
امروزه گزارشاتي در مورد
مصرف هورمون‌ها در ورزشكاران به مقاصد گوناگون موجود است. به عنوان مثال برخي
افراد به خيال آنكه انسولين مهم‌ترين هورمون آنابوليكي بدن بوده و بر اين اساس
افزايش آن مي‌تواند موجب افزايش توان آنابوليكي بدن آنان شود، به مصرف انسولين به
صورت تزريقي مبادرت مي‌كنند. اين رفتار غلط مي‌تواند
يك نگراني و دغدغه‌اي اساسي براي سلامتي آنان باشد. انسولين موجب بازسازي
گليكوژن در عضلات مي‌شود و در متابوليسم تركيبات مهمي نظير آمينواسيدها و كراتين
نقش ضروري دارد، اما اين نكته كه دريافت مقادير زياده از حد آن مي‌تواند مرگبار
باشد، بر هيچ كس پوشيده نيست.
با افزايش تحريك ترشح
هورمون تستوسترون، سلول‌هاي مسئول ساخت و ترشح اين هورمون مهم در بدن فرسوده شده و
زودتر از زمان تعيين شده از بين مي‌روند
حتي دريافت انسولين در
مقادير كم و در طولاني مدت نيز مي‌تواند اثرات منفي بسياري بر متابوليسم بدن داشته
و سلامتي فرد را تهديد كند. فراموش نكنيد كه اگر روزي
فرآورده‌اي يافت شود كه بتواند محرك ترشح هورمون‌ها در بدن باشد، مصرف آن مي‌تواند
مخاطره آفرين باشد. به عنوان مثال با افزايش تحريك ترشح هورمون تستوسترون، سلول‌هاي
مسئول ساخت و ترشح اين هورمون مهم در بدن فرسوده شده و زودتر از زمان تعيين شده از
بين مي‌روند. در چنين شرايطي است كه سلامتي بدن فرد دچار چالشي اساسي شده و به خطر
مي‌افتد و ممكن است ديگر بدن قادر به ترشح هورمون در سطح طبيعي نيز نباشد.
به ياد داشته باشيد براي
موفقيت در يك رشته ورزشي بايد از نظر ژنتيكي مستعد بوده و با استفاده از تمرينات
هدفمند، توان عضلات خود را افزايش دهيد. سپس با يك برنامه غذايي متعادل نيازهاي
غذايي خود را تأمين كنيد و در صورت نياز (و با مشورت با يك متخصص تغذيه يا طب
ورزشي) به مصرف مكمل مبادرت كنيد.
بخش تغذيه و آشپزي تبيان
فعاليت قدرتي بانوان 
نقش ورزش در حافظه 
ورزش وسلامتي